W przeszłości, czyli w Średniowieczu i Rzeczpospolitej Szlacheckiej, wykształciły się, ogólnie rzecz biorąc, herby państwowe, dynastyczne, księstw, ziem, hierarchii kościelnej, miast i herby rodowe. W tym miejscu zajmiemy się herbami rycerskimi i szlacheckimi, które obok herbów mieszczan i znaków niektórych rodzin chłopskich, należą do herbów rodowych. Na początek jedna uwaga - jest różnica w sposobie komponowania i funkcjonowania herbów rycerstwa z Europy Zachodniej (z wyjątkiem Szkocji) i rycerstwa polskiego. Herb Anglika, Burgundczyka czy Brandenburczyka identyfikował go jako osobę, czyli bracia krwi mogli posługiwać się innymi herbami; herb rycerza polskiego (i szkockiego) informował o jego przynależności do rodu (w Szkocji klanu). Do końca XV wieku w Polsce były to z reguły rody krewniacze, po tej dacie spotykamy rody heraldyczne, których członkowie posługują się jednym herbem, ale nie muszą łączyć ich więzy krwi; są to herbowni należący do tego samego herbu. Herby są przedmiotem badań nauki o nazwie heraldyka, która jest jedną z nauk pomocniczych historii. Aby móc sprawnie korzystać z literatury przedmiotu, musimy poznać niektóre reguły i opanować kilka podstawowych terminów z bogatego i hermetycznego języka tej nauki. Herb składa się z tarczy, znaku (godła), hełmu, labrów, korony i klejnotu. Poza tarczą i znakiem, które zawsze muszą wystąpić, pozostałe elementy mogą wcale nie występować, lub mogą wystąpić wariantowo np. herb bez labrów, korony i klejnotu, albo tylko bez labrów, lub bez klejnotu. Tarcza herbowa może mieć kształt tarczy gotyckiej, turniejowej, renesansowej, kartusza barokowego, rokokowego i inny, z których bogactwem spotkacie się Państwo w literaturze przedmiotu. Pole tarczy może być podzielone w słup, w pas, w skos lub może być szachowe. W polu tarczy znajduje znak lub inaczej godło, którym są najczęściej figury geometryczne, przedmioty związane z zajęciami rycerskimi (miecz, strzała), przedmioty kultu (krzyż), człowiek w całości lub jego jakaś część (ręka, noga), zwierzęta rzeczywiste (lew, niedźwiedź, koń) lub fantastyczne (gryf), ptaki (orzeł, łabędź, gęś), rośliny (lilia, róża, sosna), figury astronomiczne (słońce, księżyc, gwiazda) i inne, których wszystkich wymienienie tutaj nie wydaje się konieczne. Nad tarczą, ale oparty o jej górną krawędź, umieszczony jest hełm (garnkowy, prętowy, turniejowy ...), z którego spływają labry, czyli artystycznie przetworzona chusta chroniąca hełm przed nagrzaniem od promieni słonecznych. Choć nie było ściśle określonych reguł, to najczęstsze było barwienie pokrycia labrów kolorem pola tarczy, a podbicia (podszewki) kolorem rangowo szlachetniejszego metalu występującego w znaku, lub pokrycia kolorem pola tarczy, a podbicia kolorem znaku. Hełm zwykle jest ukoronowany, tzw. trójlistną koroną (ponieważ ten tekst omawia podstawowe elementy herbów rycerskich i szlacheckich, pomijamy tu zagadnienia związane z koronami rangowymi.) i zwieńczony klejnotem. Klejnot to, po znaku w tarczy, drugi element rozpoznawczy rycerza na koniu, którego twarz osłaniał hełm. Wyobrażenia umieszczane w klejnocie mogą mieć charakter tautologiczny (powtarzają znak umieszczony w tarczy), mogą też tu być umieszczane dawne godła przeniesione z tarczy (a na ich miejscu w tarczy umieszczano nowy znak), albo przedmiotów zaczerpniętych z legend herbowych (np. wyciągnięte ręce) lub dekoracji (pióra strusie, pawie, kokocie czyli kogucie). Ilość barw stosowana w heraldyce jest ograniczona i są to - czerwona, niebieska, zielona, czarna, złota, srebrna, incydentalnie używano też szarej i brązowej. Istotnym i specyficznym, choć nie wyobrażonym graficznie, elementem herbu polskiego jest zawołanie (proklama, proklamacja). Był to okrzyk wojenny rycerzy jednego herbu zagrzewający do boju lub pomagający odnaleźć się współrodowcom rozproszonym na polu walki. Z jednym herbem może być związane jedno lub kilka zawołań. l jeszcze ostatnia uwaga - opisując lub odczytując opis herbu należy pamiętać, że strony tarczy herbowej określamy z pozycji stojącego za nią wojownika, czyli zwyczajowo postrzegana przez nas lewa strona jest prawą stroną tarczy. Wyposażeni w tę wiedzę możecie Państwo samodzielnie zacząć zgłębiać tajniki heraldyki, a najlepiej własnego herbu. Życzymy Państwu powodzenia w poszukiwaniach i satysfakcji z odkryć.